I.- GIỮ ĐẠO
Kỳ Hạ-Ngươn nầy là buổi hiệp Tam-Giáo làm một, hầu đem về căn-bổn cho hiệp lẽ tuần-hườn; Đức Ngọc Hoàng Thượng Đế lại dùng huyền-diệu Tiên-Gia giáng cơ giáo Đạo; thế thì chúng ta lấy làm hữu duyên hữu phước mới sanh nhằm đời Đạo mở; muôn năm ngàn kiếp mới có một lần như vậy; nếu chẳng thành tâm tu-niệm thì rất uổng cho cơ hội nầy lắm đó.
Nhập môn cầu Đạo là để làm lành lánh dữ, dưỡng tánh tu tâm, lập công bồi đức, cứu độ nhơn-sanh; chớ không phải vào Đạo để lấy phần đông, rồi kết phe lập đảng mà ỷ chúng hiếp cô cùng là xui mưu làm loạn. Kẻ vào Đạo chỉ mưu việc quấy như vậy là muốn gây rối cho nền Đạo, tức là kẻ nghịch Đạo đó.
Muốn giữ Đạo cho trọn bổn phận, người nhập-môn rồi phải do theo "Tân-Luật" lại cần phải "Làm lành lánh dữ" và "Trau-giồi đức-hạnh".
Có người thuở nay không làm điều chi bất nhơn thất đức, cứ một lòng ở thật ăn ngay; như vậy có đủ gọi là làm lành lánh dữ không? Không đâu. Người ấy chỉ biết có lánh dữ mà thôi, nghĩa là chỉ có biết giữ mực công bình (1) của nhơn loại vậy thôi, chớ chưa có chi gọi là làm lành.
Muốn trọn hai chữ làm lành, phải cứu nhân độ thế. Kinh Phật dạy cứu nhân độ thế mà không giải rành là sao, thành ra nhiều vị tu hành không để ý đến, chỉ biết có một phép từ bi thanh tịnh là gốc.
Sao gọi là cứu nhân độ thế? Cứu nhân độ thế là cứu cấp những người đương hồi khốn cùng, hoạn nạn; ai đói mình cho ăn, ai khát mình cho uống, ai đau mình giúp thuốc, ai thác mình thí hòm, ai lạc nẻo mình chỉ đường, ai buồn rầu mình an ủi, ai kiện thưa tranh-đấu mình kiếm chước giải-hòa; bắt cầu bồi lộ cho hành khách tiện bề qua lại; in thí kinh điển, thiên thơ cho mọi người coi theo hầu cải tà qui chánh, vân vân... Vậy mới gọi là cứu nhân độ thế, song chẳng nên bất cập mà cũng đừng cho thái quá. Bất cập là khi nào mình giúp người không trọn, có trước không sau, làm cho người sau rồi cũng phải khốn cùng, hoạn-nạn như trước vậy. Thái quá là đụng ai giúp nấy, không xét coi kẻ ấy đáng giúp hay chăng, vì ở đời lắm người giả dối, quanh năm chỉ ỷ lại nơi người nhơn thiện mà no cơm ấm áo. Giúp đỡ cho những kẻ ấy tức là giúp cho họ
dễ bề làm biếng, tiện thế ở không, tức là chưởng ác cho họ vậy. Vả lại, cứu nhơn độ thế phải tùy dươn tùy sức mới đặng; giàu cứu độ theo phận giàu, nghèo cứu độ theo phận nghèo; theo lời giải trước kia, cứu nhơn độ thế có nhiều cách; có của thí của, không của thí công; của công ví đặng thiệt lòng, cân lại cũng đồng âm-chất.
(1) Mực công bình chỉ gom vô câu nầy: "Việc chi mình không muốn, thì mình chẳng nên làm việc ấy cho ai". Bao giờ mình lại muốn việc dữ đến cho mình; thế thì mình chẳng nên làm dữ với ai cả. Cho nên không làm dữ là giữ mực công bình vậy thôi, chớ chưa đủ gọi là lành đặng.
Người giữ Đạo không những làm lành lánh dữ là đủ, lại còn phải trau-giồi đức-hạnh thì nhơn cách mới hoàn toàn. Đức-hạnh là điều cần nhứt của bực tu hành. Thành Tiên, thành Phật cũng nhờ đức-hạnh, vì thuở nay chưa từng nghe có Tiên Phật nào mà không hoàn toàn đức-hạnh. Thái-Thượng khuyên lập đức, Khổng-Thánh dạy tu thân, lập đức tu thân là căn-bổn của Tôn-Giáo. Muốn vẹn bề đức-hạnh, ngoài ra đạo Tam-Cang Ngũ-Thường (1) ta lại cần phải giữ sao cho đặng khiêm-nhượng, nhẫn-nại, thuận-hòa, kiên-tâm, thanh-liêm, thì mới gọi là khắc-kỷ (2), mới gấm-ghé đặng phẩm-vị Thần Tiên vậy.
Sao gọi là khiêm-nhượng? Khiêm-nhượng là hạ mình để nhượng người, tặng người trên mình vậy. Đấng Chí-Tôn có dạy rằng: "Hạnh khiêm-nhượng là hạnh yêu dấu của Thầy ... Các con phải cho khiêm-nhượng mới độ rỗi thiên-hạ đặng".
Kẻ tài sơ mà biết khiêm-nhượng, người bác-học mới vui dạ dắt dìu; người bác-học mà biết khiêm-nhượng, kẻ tài sơ mới đem lòng mến phục. Nên biết rằng dầu mình tài cao trí sáng đến bực nào đi nữa, cũng có người khá giỏi hơn mình. Vả lại, nếu đem cái sức học hữu hạn của mình mà so sánh với biển Thánh minh-mông, rừng nhu thăm-thẳm thì có thấm tháp vào đâu mà mong tự đắc. Vì vậy mà Thánh-Hiền xưa có nói: "Học chừng nào, càng thấy mình dốt chừng nấy". Thánh-Hiền xưa thì vậy, con người đời nay, phần nhiều hễ mở miệng ra đà khoe mình giỏi, không đợi ai khen; cái tánh tự kiêu ấy làm cho lòng dạ tối-tăm, có mắt mà không biết thấy, có trí mà không biết suy, vì vậy nên hễ việc chi của mình làm, lời chi của mình thốt đều cho là phải cả, rồi hiu-hiu tự-đắc, xem người như không có; ai nói cũng không nghe; ai khuyên cũng
không nạp; ai trách lại không dung.
Kẻ tự kiêu là ngu-xuẩn thì không quan-hệ chi, vì đã là ngu-xuẩn thì không ai thèm phục; cho nên kẻ ấy không làm hại đến ai, chỉ có làm trò cho thiên-hạ cười chơi vậy thôi. Đến như kẻ tự kiêu mà tài giỏi thì rất nên nguy-hiểm, vì kẻ ấy đủ tài lực chuyên chế cả hạng người tinh-thần yếu ớt rồi một mình làm quấy kéo cả bọn quấy theo; một mình nghị sai hại cả một đoàn sai cả. Có câu rằng: "Thiên-Đạo ố dinh nhi ích khiêm". Nghĩa là : "Đạo Trời ghét đầy mà thêm vơi, nghĩa là ghét kẻ tự-kiêu mà giúp cho người khiêm-nhượng". Quí hóa thay hạnh khiêm-nhượng! Nguy-hiểm thay tánh tự-kiêu!
(1) Đạo Tam-Cang Ngũ-Thường đã có nhiều sách giải rồi, tưởng không cần luận ra đây cho choán giấy.
(2) Khắc-kỷ là thắng mình (la maitrise de soi) là đè ép được tánh tình chẳng tốt.
Đức nhẫn-nại là đức nhịn-nhục. Người biết nhẫn-nại không đua tranh, cãi-cọ với ai, cứ giữ thái-độ ôn-hòa, ai nhạo-báng không hờn, ai chê bai chẳng giận.
Việc chi mà hai bên phải xung đột kịch liệt nhau, nếu một đàng biết nhẫn-nại thì việc cũng hóa êm, tỉ như hai đầu dây, một bên thẳng, một bên dùn, thì chẳng hề dây đứt. Nên biết rằng, nhẫn-nại là không phải xấu, chỉ muốn xuôi mọi việc mà thôi, cho nên phương-ngôn có câu: "Một câu nhịn bằng chín câu lành".
Đức nhẫn-nại rất cần ích cho mọi người, nhứt là cho người hành Đạo, vì người hành Đạo thường hay gặp điều khó-khăn gay trở, nào là kẻ nầy vấn nạn, nào là người kia công-kích, nếu không nhẫn-nại cho qua buổi, chi cho khỏi sanh ra lắm cuộc dở-dang bất-hòa, mà hễ bất-hòa thì còn mong chi độ người cho được.
Thuở trước có một người trong hàng đệ-tử Đức Thích-Ca xin đi truyền Đạo, Đức Phật hỏi rằng: "Nếu truyền giáo người ta không nghe, còn trở lại mắng nhiếc, thì hiền-đồ liệu sao?"
Thưa: "Nếu ai mắng nhiếc, thì đệ-tử chắc rằng người ấy là người tốt, vì họ không đánh đập".
Hỏi: "Nếu họ đánh thì hiền-đồ liệu sao?"
Thưa: "Đệ-tử cũng cho họ là lành tốt, vì họ chỉ đánh đập chớ chưa hề đâm chém".
Hỏi: "Nếu họ đâm chém thì hiền-đồ liệu sao?"
Thưa: "Đệ-tử cũng cho họ là lành tốt, vì họ không đành lòng chém đệ-tử đến chết".
Hỏi: "Nếu họ chém chết mới liệu sao?"
Thưa: "Đệ-tử sẽ cho họ là người ơn, vì nhờ họ đệ-tử khỏi đau đớn mà thoát được cái xác thịt thúi hôi tù túng nầy".
Ấy là một gương nhẫn-nại chúng ta nên noi theo trong mảy mún để đi truyền Đạo.
Sách có câu: "Địa lợi bất như nhơn hòa". Nghĩa là: "Đất lợi chẳng bằng người hòa". Cho nên gia-đình nào mà chẳng thuận-hòa thì gia-đình ấy chẳng đặng yên ổn; chồng trách vợ, vợ hờn chồng, gia-đạo không thành, rồi ra lắm điều cắn đắng.
Thân-tộc nào chẳng thuận-hòa, tức là thân-tộc ấy phải mất niềm tương hảo, rồi đối với nhau không những là không mật thiết, mà lại còn chống trả nhau, trách thiện nhau, nghịch lẫn nhau cho tương-tàn cốt-nhục.
Xã-hội nào mà chẳng thuận-hòa tức là xã-hội ấy phải đảo điên rối-rắm chẳng chi là trật-tự, công-bình, rồi mạnh đè yếu, trí hiếp ngu, lê thứ phân-vân, dân tình ly-loạn.
Tôn-giáo cũng như một gia-đình, một thân-tộc, một xã-hội vậy. Tôn-chỉ Đạo dầu cao-thượng đến đâu đi nữa, nếu người hành Đạo không được thuận-hòa, nền Đạo tức phải vì đó mà nghiêng đổ. Nền Đạo tỷ như nhơn thân, mỗi người hành Đạo chẳng khác nào một phần trong thân ấy. Giác-quan, tạng-phủ thảy đều ăn chịu nhau, nương cậy nhau cả, thì người cùng chung một Đạo cũng phải ăn chịu nhau, nương cậy nhau mới được. Xét đến lẽ ấy rồi, người đồng Đạo phải biết thương nhau, cư xử cùng nhau cho hết dạ thuận-hòa, trên dạy dưới tuân lời, dưới khuyên trên vui dạ, mỗi việc chi trong Đạo đều chung trí nhau tính bàn rồi mới nên cử sự thì bề thi thố đã không sơ-sót, mà tình đồng Đạo càng thêm mật thiết; như vậy mới tránh khỏi "cái hại chia phe lập đảng" mới không lỗi câu "đồng Đạo tương phân".
Tóm lại, đã gọi là đồng Đạo, phải bỏ hết những thù hiềm ngày trước mà liên-lạc nhau, ỷ-y nhau, đồng tâm hiệp-lực vụ một chữ Hòa mà lo điều công ích cho nhơn sanh, thì Thiên-Đạo mới chóng hoằng khai, sanh chúng sau nầy mới gội nhuần ân-huệ.
Có người thuở nay thường mang tiếng "làm chi không nên việc". Bất câu việc gì, lúc ban đầu thì hô-hào sốt sắng, rồi không bao lâu lại thối chí, ngã lòng thành ra cuộc bán đồ nhi phế (1): Ấy là tại không hay chịu cực và chẳng biết kiên tâm (bền lòng). Việc thế mà còn vậy, hà huống là việc tu-hành khổ hạnh? Cho nên bực tu-hành cần phải biết kiên tâm trì chí hơn người ở thế mới nên cho; khó-khăn phải rán, cực khổ phải cam, thì mới mong giữ tròn bổn phận.
Nghĩ coi, muốn làm quan cần phải xôi kinh nấu sử khuya sớm nhọc nhằn từ mười năm sắp lên mới đặng, hà huống là muốn đạt phẩm vị Thần Tiên, thì bảo sao không phải cần lao khổ hạnh? Cho nên ngạn-ngữ có câu: "Chí công mài sắt chầy ngày nên kim".
Chư Đạo-hữu cần phải nhắc nhở nhau về hạnh nầy cho lắm.
(1) Bán đồ nhi phế là giữa đường mà bỏ, nghĩa là làm không nên việc.
Thánh-Nhơn có câu: "Lấy của trái lẽ thì mất đức thanh-liêm". Thế thì hai chữ thanh-liêm không những chỉ về quan viên mà thôi, mà lại chỉ chung về cả dân tình cùng người tu niệm nữa. Thanh-liêm là gì? Là giữ mình cho trong sạch, không tham lam của ai. Làm quan thanh-liêm, trị dân mới công-bình, chánh-trực; rồi dân sự mới khỏi vì thế lực kim tiền mà bị kẻ vô lương đè ép. Làm dân mà đặng thanh-liêm trong xứ mới khỏi lo trộm cướp. Làm Đạo mà vẹn đức thanh-liêm, thì lương-tâm mới khỏi cắn rứt.
Tài-chánh của Đạo vốn là của chung trong bổn đạo chớ không phải riêng ai; cho nên người hành đạo chẳng phép lấy của chung mà xài riêng cho mình đặng.
Người nào lợi dụng danh Đạo mà thủ lợi; hoặc cậy quyền thế ép buộc chư Tín-Đồ tốn kém vì mình, hoặc là thâu đa nạp thiểu, thì mất hẳn đức thanh-liêm. Hễ mất đức thanh-liêm thì bao nhiêu công-lao tu-niệm của mình nơi Tiên-thơ thảy đều bị bôi xóa. Cử-chỉ người hành đạo cần phải cho minh-chánh: Như phận sự mình hay về việc lý-tài, thì xuất phát đâu đó cần phải phân minh; lại cũng chẳng nên tự chuyên lấy của chung mà làm việc chi tùy ý mình; giữ đặng vậy, trên chẳng hổ với Đấng Chí-Tôn cùng chư Thần, Thánh, Tiên, Phật, dưới lại đặng lòng tin-cậy của chư Đạo-Hữu cùng tránh khỏi những việc hiềm nghi của chư vị hảo-tâm thiện-tín.
