Đạo Cao-Đài khai đạo năm 1926 tại Thánh Thất tạm Từ Lâm. Tháng 3 năm 1927 Đạo dời Thánh Tượng về chùa mới (Tòa Thánh ngày nay) thì chùa này đuợc đổi tên là Thiền Lâm Tự. Để nhớ nguồn  phát  xuất và khắc sâu những Thiền thi cho trong giai đoạn đầu, chúng tôi chọn hai chữ THƠ THIỀN.

            Từ đêm 14 tháng 1 năm 1926 Đức Chí Tôn đã dạy về tâm pháp:

                        Thành tâm niệm phật

                        Tịnh tịnh tịnh, tỉnh tỉnh

                        Tịnh là VÔ NHỨT VẬT

                        Thành tâm hành Đạo Pháp

            Đến ngày 28 tháng 1 năm 1926 Đức Chí Tôn dạy thêm:

                        Một ngày thỏn mỏn một ngày qua

                        Tiên Phật nơi mình chẳng ở xa.

                        Luyện đặng tinh thông muôn tuổi thọ,

                        Cửa Thiên xuất nhập cũng như nhà.

            Đức Lý Thái bạch cũng khuyên nên luyện tâm pháp:

                        Có công phải biết gắng nên công (PHU)

                        Tu tánh đã xong tới luyện lòng (TÂM)

                        Kinh sách đầy đầu chưa thoát tục

                        Đơn tâm khó (THIỀN) Định lấy chi mong.

            Đức Lý dạy rõ hơn:

                        Tiên Phật nơi lòng người chứng tập

                        Tây phương tại thế chẳng xa đâu.

II.- Yếu Lược Thiền Trong Đạo Cao-Đài

          Đức Hộ Pháp dạy rõ trong bài “Kinh Xuất Hội” như sau:

                        Đạo Hư Vô, Sư Hư Vô

                        Reo chuông thoát tục, phất cờ tuyệt sinh.

            Đạo vốn vô vi do một âm một dương tạo thành (nhất âm nhất dương chi vi Đạo). Đạo là gì? Đức Lão Tử cho rằng “Đạo khả đạo phi thường Đạo”. (Đạo  mà ta gọi được không còn là danh thường, thường ở đây là vĩnh hằng). Cái bản thể tuyệt đối có tên là “Không Tên” đó, chính là gốc của Trời Đất (Vô Danh thiên địa chi thỉ) tức là ngôi Thái Cực.

            Đạo Hư Vô mà Sư cũng Hư Vô. Thầy (Sư) mà sao hư vô? Kiến giải thành ngữ “sắc tức thị không, không tức thị sắc” : Cái có vốn xuất phát từ cái không; Cái không lại xuất phát từ cái có, xem hiện tượng sóng gió thì thấy rõ.

            Về giáolý, Thầy là Thái Cực, Thái Cực do khí Hư Vô sinh thành, vậy Thầy vốn có nguồn gốc từ cái không, Thầy là chơn sư của thiền định Đạo Cao-Đài. Nhưng sao Đức Hộ Pháp bảo “Sư Hư Vô”. Đức Chí Tôn đã dạy: Thầy vốn Hư Vô. Thầy chẳng giống thứ chi trên cỏi trần này. Bất cứ tín đồ của tôn giáo nhìn Thầy sẽ thấy có đức tin của họ ở trong, hình ảnh của Đấng Tối Cao mà họ đang sung bái. Thật là một sự bao dung đại đồng chưa từng thấy.

            Như thế Đức Chí Tôn dạy về thiền định trong Đạo Cao Đài là vượt cái bản ngã, tức phải vô ngã nên không ai còn nghĩ mình là tín hữu của bất cứ một tôn giáo nào. Ta là ai? Hiểu rõ tánh ta là đắc đạo (Tiên Phật nơi mình chẳng ở xa). Không phải đọc sách nhiều (Kinh sách đầy đầu chưa thoát tục) , không phải tu lâu : từ tri đạo, hành đạo mà không đắc đạo là vì không cơ duyên, không thức tỉnh, vì còn chờ “Reo chuông thoát tục, phất cờ tuyệt sinh”.

            Có những nguyên nhân chỉ cần một tiếng chuông, một câu kinh là ngộ đạo trong chớp mắt (sát-na) và thoát ra ngoài vòng sinh tử.

            Tóm lại thiền định của Đạo Cao Đài  đưa nhân loại đến gần nhau, là đỉnh cao mở cửa đại đồng thế giới. “Sư Hư Vô” có bất cứ ở đâu, thiền bất cứ nơi nào, tự bạn khám phá; không ai ngoài ta giúp ta giải thoát đuợc.

            Hành giả của Đạo Cao Đài tịnh luyện theo pháp môn nào?

            Đức Chí Tôn dạy thờ Qủa Càn Khôn. Càn (  ) trên, Khôn (  ) dưới là quẻ Bỉ (    Bất Hòa) ám chỉ thời kỳ mạt kiếp (xin xem Lý Giải Qủa càn Khôn), nên Càn Khôn thất vị nhường trục Bắc Nam cho Ly (  ) Khảm (  ) mà Ly Khảm trọng trược nên Thầy dạy “Chiết Khảm điền Ly” tức lấy hào dương của quẻ Khảm hoán chuyển tới hào âm của quẻ Ly thì Khảm Ly trở lại Khôn Càn tức quẻ Thái (     Thuận Hòa) mà hạnh thông đắc đạo.

            Lý giải trên dạy ta phải gạn đục (âm) khơi trong (dương). Tập cách sống của chim bay trên trời tức bỏ tánh thị phi, vị kỷ. Hãy đè nén dục vọng ham muốn. Hãy quên đi các hành vi thiện của ta và sám hối những việc làm ác độc, nhớ rằng qủa bao giờ cũng đến từ nhân.

            Muốn đạt những điều trên khi Đức Cao Thượng Phẩm bịnh nặng, Đức Chí Tôn dạy làm đài luyện khí . Tập thở là quan trọng nhất trong thiền định. Thở đúng cách giúp ta đẩy than khí ra ngoài và hít những dưỡng khí vào trong để nuôi cơ thể. Ta có thể điều khiển khí thế nào cho pháp luân thường chuyển hay phản bổn hườn nguyên bằng một nội lực thâm hậu, không vọng động,  khi tịnh luyện mà còn tính lợi hại với đời, đó là động, và nghĩ rằng mình phải là Thần Thánh, đó là vọng. Hành giả luôn phải giữ tâm tỉnh mà lặng (Tịnh, tịnh, tịnh , tỉnh, tỉnh) nghe như không nghe, thấy như không thấy. Làm người có tai có mắt sao không nghe thấy, dù có nghe thấy thị phi mà lòng luôn phá chấp, gác bỏ ngoài tai mắt. Thế mới gọi là thiền định. Bất cứ  ở đâu, bất cứ đi đứng nằm ngồi, giờ cúng người hành giả cũng có thể thực hành đuợc. Tiến sĩ Trần Quang Hải phát hiện đồng song thanh trong giờ cúng tiếng cầu kinh cao ngất đưa hành giả đến thiền định, đâu đợi đến toạ thiền, ngồi im một chổ.

III. Thơ Thiền Trong Đời Tu Của Đệ Tử Đức Cao-Đài.

          Theo lý giải trên có người cho rằng mỗi hành động mỗi lời nói của đệ tử Đức Cao-Đài hàm súc thiền ở trong. Nói đúng đắn hơn, mỗi lời thơ của các Đấng, của “Đạo đức văn Đàn” có thiền ẩn tàng. Thơ và thiền gần nhau ở điểm xuất trần vượt lên trên đối cảnh, chìm trong không gian tâm linh để đạt đến chân trí thức Tâm Không.

            Ai đã đưa thơ thiền vào Thánh giáo của Đạo Cao Đài? Đó là các Đấng, chính danh hơn là Lý Thái Bạch, nhà thơ lớn thời thịnh Đuờng (713 – 766). Nhờ lấy cảm hứng từ Tam Giáo nên nhà Đường nổi lên thi Tiên, thi Phật (Vương Duy) và thi Thánh (Đổ Phủ), Lý Thái Bạch là thi Tiên không vì phong cách tuyệt vời bay bỏng mà còn do tài năng siêu phàm. Toàn huyết quản của Lý Bạch là thơ. Chính Ngài đã đưa thơ Đường Luật vào Thánh giáo của Đạo Cao Đài và trở thành Thánh thi.

            Xem thế, Thánh thi nặng Đường luật thất ngôn, còn kinh lễ thường dùng Việt thi song thất lục bát. Tại sao chọn Đường luật làm Thánh thi?

- Thứ nhứt, Đường luật coi trọng sự hài hòa cân đối qua sáu nguyên tắc của luật thi: niêm, luật, vần, đối, tiết tấu và bố cục.

- Thứ hai, Đường Luật kín đáo, chừng mực, hài hòa giữa văn (cái bên ngoài) và chất (cái bên trong). Đức Không Tử nói: “Văn chất bân bân”. Thơ văn tươi tốt sẽ chung đúc khí thiêng liêng sông núi và sự lên men của tâm hồn.

- Thứ ba, trong thơ Đuờng âm thanh thuờng là tiếng chuông chùa xa “Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền” . . . làm thức tỉnh lòng người. Thơ thường chỉ gợi không nghị luận, không nói rõ ý mà tùy người đọc luận ra Thánh ý. Điểm đặc sắc nữa là Đường thi ít thấy “cái tôi” trong đó.

IV. Nội Dung Tập Thơ Thiền.

              1.- Thiền thi: gồm thơ thiền của các bậc chân tu, tiền bối trước.

            2. - Đạo thi: gồm thơ khuyến tu của các đấng, các chức sắc trong “Đạo Đức Văn Đàn” . Sở dĩ gọi đạo thi khuyến tu mà in trong tập Thơ Thiền vì lác đác ta tìm thấy ý thiền bên trong.

            3.- Tâm thi: gồm những bài thơ lòng của soạn giả. Đôi bài thơ nhuộm màu thiền. Đôi bài ghi lại hiện tượng lạ trong mảnh vườn con trước nhà: Thanh Minh mai lại nở,  cây mít chỉ trổ trái hồ lô, với bài xướng và họa của các bạn thơ.

            Thầm mong tưong lai có nhiều thơ thiền để tâm hồn thanh thoát an nhiên .

TRUNG THU QUÝ SỬU

VÂN ĐẰNG